Σαρδάμ:
Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι η πρώτη ελληνική κινηματογραφική ταινία
γυρίστηκε από τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Αχιλλέα Μαδρά, ο οποίος γεννήθηκε
το 1875 στην Κωνσταντινούπολη. Ο ίδιος, πάντως, φρόντισε για την
υστεροφημία του, κάνοντας έναν αναγραμματισμό στο επώνυμό του. Έτσι από
Μαδράς έγινε Σαρδάμ, σατιρίζοντας τον εαυτό του για τα δεκάδες λάθη που
έκανε κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Όπως λέμε... λάθη είμαστε ανθρώπους
κάνουμε!
Σαρδανάπαλος:
Οι Έλληνες δεν φημιζόμαστε για τη σωστή μεταφορά των ξένων
λέξεων στη γλώσσα μας και η λέξη Σαρδανάπαλος (από το όνομα του τελευταίου
βασιλιά των Ασσυρίων, Ασσουρδανιναβάλ) αποδεικνύει ότι μεταφράζουμε... ότι
πιάσει τ' αυτί μας. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Σαρδανάπαλος ζητώντας συγχώρεση
για τον ακόλαστο βίο του .αυτοκτόνησε., διατάσσοντας του υπηκόους του να
τον κάψουν ζωντανό μαζί με τους θησαυρούς του, τις γυναίκες του, τις
παλλακίδες του και τους ευνούχους του. Η φήμη του, πάντως, έφτασε στην
Αρχαία Ελλάδα, όπου αναφέρεται από τον Ηρόδοτο αλλά και τον Αριστοφάνη
στους .Όρνιθες.. Ο μόνος που φάνηκε να τον υποστηρίζει (προς στιγμήν),
ανασκευάζοντας τις εναντίον του κατηγορίες ήταν ο Αριστοτέλης, ο οποίος
στα "Πολιτικά" του σημειώνει ότι ο Σαρδανάπαλος δεν... έξαινε μαλλί μαζί
με τις γυναίκες της αυλής του, όπως του καταλογίζουν οι επικριτές του!
Σάντουιτς:
Οι νεότεροι θα γνωρίζουν (από τις συσκευασίες γνωστού ελληνικού
. . . ταχυφαγείου) ότι τα σάντουιτς οφείλουν την ονομασία τους στον Άγγλο
μανιακό χαρτοπαίχτη Άρθουρ Σάντουιτς. Ο Άγγλος ευγενής, προκειμένου να μην
σηκώνεται ούτε για ένα λεπτό από την πράσινη τσόχα, φρόντιζε να έχει
πάντοτε δίπλα του τις απαραίτητες προμήθειες φαγητού (καλά στοιβαγμένες
μέσα σε ψωμί). Πάντως, αρκετοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο Σάντουιτς
απλώς εισήγαγε πρώτος στην πατρίδα του το συγκεκριμένο έδεσμα, το οποίο
παρασκευάστηκε για πρώτη φορά στη Δανία.
Νταμιτζάνα:
Αν και η προέλευση της συγκεκριμένης λέξης χάνεται στο βάθος της Ιστορίας,
μία πολύ ενδιαφέρουσα θεωρία αναφέρει ότι το γυάλινο αυτό δοχείο οφείλει
το όνομά του, σε μία. . . κυρά-Γιαννούλα, που καθώς ήταν Γαλλίδα ονομαζόταν
.Dame-Zanne.. Η εν λόγω κυρία φαίνεται ότι διέθετε μία .κινητή ταβέρνα.
και ακολουθούσε τα στρατεύματα του Ναπολέοντα στις εκστρατείες του. Η Dame
Zanne, λοιπόν, χρησιμοποιούσε, καθώς λέγεται, ένα τεράστιο γυάλινο δοχείο
με κρασί (ας το ονομάσουμε, προς το παρόν, μαστραπά) με το οποίο κερνούσε
τους Γάλλους στρατιώτες. Καθώς, όμως, και η ίδια ήταν αρκετά κοντή και
υπερβολικά χοντρή, δεν γλίτωσε τον παραλληλισμό με την νταμιτζάνα.Όπως
λέμε, η νταμουτζάνα ή στρόγγυλη.
Πραλίνες και τσιτσιμπίρες:
Ο Γάλλος στρατάρχης του 17ου αιώνα, Ντε Πλεσί Πραλέν, ίσως να προτιμούσε
να μείνει στην ιστορία για τις στρατιωτικές του ικανότητες, η μοίρα του,
όμως, αποδείχθηκε διαφορετική. Μαζί με τον αρχιμάγειρά του ανακάλυπταν
συνεχώς νέα ζαχαρωτά, χρησιμοποιώντας ως βασικά συστατικά αμύγδαλα
καβουρδισμένα με ζάχαρη, φιστίκια ή φουντούκια. Αρκετά από τα ζαχαρωτά του
Πραλέν περιείχαν, εκτός από τα αμύγδαλα και τη ζάχαρη, διάφορα μπαχαρικά,
όπως το ζιγκιβάρι ή τσεζιμπέρ. Η χρήση αυτού του τελευταίου και στις
γκαζόζες μάς οδηγεί στις περίφημες "τσιτσιμπίρες", που είχαν γλυκιά αλλά
και πιπεράτη γεύση.
Τσαρλατάνος:
Ο Τσάρλ Ατάντρ, διαβόητος μπαγαμπόντης (από το Ιταλικό vagabondo που
σημαίνει απατεωνίσκος) στην αυλή του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΔ΄ είναι ένας
ακόμη από τους ανθρώπους που θα προτιμούσαν να μείνουν στην ιστορία, με
ελαφρώς διαφορετικό τρόπο.
Mercedes:
Η δεσποινίς Mercedes Jellinek δεν ήταν κατασκευαστής οχημάτων, αλλά το
όνομά της θα μείνει αξέχαστο στο πλαίσιο της ιστορίας του αυτοκινήτου. Ο
διπλωμάτης πατέρας της Emil υπήρξε αφοσιωμένος λάτρης των αυτοκινήτων και
διέθετε μεγάλη εμπορική οξυδέρκεια. Παράγγελνε κινητήρες μεγάλης ισχύος
από την Daimler και πετύχαινε σημαντικές νίκες σε αγώνες αυτοκινήτων,
αποκτώντας τεράστια φήμη και δημοσιότητα. Αν και η Daimler δεν ήταν
ιδιαίτερα ενθουσιασμένη από αυτού του είδους την τάση επίδειξης, δεν
μπορούσε να αρνηθεί αυτή την .εξυπηρέτηση. σε έναν τόσο σημαντικό πελάτη
της, ακόμη και όταν αυτός άρχισε να αποκαλεί τα αυτοκίνητά της με το όνομα
της κόρης του.Στις περισσότερες περιπτώσεις, πάντως, η ονοματοδοσία στον
χώρο της αυτοκινητοβιομηχανίας αφορά την ίδια τη φίρμα, το όνομα της
οποίας προέρχεται από το όνομα του ιδρυτή της, όπως συμβαίνει, λόγου χάρη
με τη Ferrari, τη Ford, την Opel, τη Citroen και την Porsche.
Σαδισμός:
Ο Μαρκήσιος ντε Σαντ, με τις γλαφυρές περιγραφές βασανισμών, μαστιγώσεων
και κάθε είδους ταπείνωσης .χάρισε. στην ψυχολογία το όνομά του, για την
περιγραφή μίας γενετήσιας διαστροφής, κατά την οποία ο φυσικός ή ηθικός
βασανισμός άλλου ατόμου προκαλεί ηδονή. Το φαινόμενο του σαδισμού έχει
απασχολήσει, μεταξύ άλλων, και την επιστήμη της εγκληματολογίας, στη
νεότερη και παλαιότερη ιστορία της οποίας αναφέρονται περιπτώσεις
απάνθρωπου σαδισμού. Μεταξύ των μεγαλύτερων σαδιστών της Ιστορίας
συγκαταλέγονται, αναμφισβήτητα, αρκετοί Ρωμαίοι αυτοκράτορες, όπως ο
Τιβέριος και ο Νέρωνας, που σύμφωνα με μαρτυρίες αισθάνονταν ηδονή
παρακολουθώντας βασανιστήρια.
Μαζοχισμός:
Ένας ακόμη συγγραφέας που επηρέασε
με το έργο του την επιστήμη της ψυχολογίας είναι και ο Σάχερ Μαζώχ, ο
οποίος σε (πλήρη) αντίθεση με τον Μαρκήσιο ντε Σάντ αναφέρθηκε στην ηδονή,
όχι από την πλευρά του θύτη, αλλά του θύματος. Ο μαζοχισμός αποτελεί και
αυτός σεξουαλική διαστροφή, κατά την οποία η δημιουργία ηδονής προϋποθέτει
έντονο σωματικό ή ψυχικό πόνο. Οι διάφορες μορφές μαζοχισμού διακρίνονται
από το είδος του βασανισμού, άλλα και τα μέσα που χρησιμοποιούνται.
Δαμόκλειος σπάθη:
Νονός. της συγκεκριμένης φράσης είναι, αναμφισβήτητα, ο Συρακούσιος
κόλακας Δαμοκλής, ο οποίος διαβιούσε στην αυλή του τύραννου Διονυσίου. Ο
τελευταίος, θέλοντας να αποδείξει στον Δαμοκλή τα .βάσανα. της ζωής των
τυράννων, τον κάλεσε να ζήσει μία ημέρα σαν βασιλιάς, διατάζοντας,
μάλιστα, όλους τους αυλικούς, αλλά ακόμη και τον γιο του, να υπακούουν σε
κάθε εντολή του .νέου βασιλιά..Ο Δαμοκλής, αφού φόρεσε τη βασιλική
ενδυμασία, κάλεσε γνωστούς και φίλους σε πλουσιοπάροχο δείπνο. Κάποια
στιγμή, ο Διονύσιος έκανε νόημα στον Δαμοκλή να κοιτάξει πάνω από το
κεφάλι του όπου από μια τρίχα αλόγου κρεμόταν ένα τεράστιο κοφτερό σπαθί!
Μήπως, τότε ανακαλύφθηκε και η πρώτη (εν δυνάμει) λαιμητόμος;
Δολάρια και τάλιρα
"Πόσα τάλιρα γυρεύεις, να με πας και να με φέρεις", ανέφερε ένα παλαιό
ελληνικό λαϊκό άσμα. Η λέξη τάλιρο, πάντως, χρησιμοποιείται σε πολλές
γλώσσες με διάφορες παραλλαγές, για να χαρακτηρίσει συγκεκριμένα
νομίσματα, με γνωστότερο, φυσικά, το δολάριο (dolar).
Αναζητώντας τη ρίζα της λέξης, καταλήγουμε στη γερμανική λέξη "ταλ" που
σημαίνει κοιλάδα και, συγκεκριμένα, αναφέρεται σε μία κοιλάδα της πρώην
Τσεχοσλοβακίας, που ονομαζόταν κοιλάδα του Ιωακείμ (Γιοάχιμσταλ).
Στην περιοχή, όπου σήμερα υπάρχουν ορυχεία ραδίου και ουρανίου, παλαιότερα
πραγματοποιούνταν εξορύξεις αργύρου. Το συγκεκριμένο μετάλλευμα
χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή νομισμάτων που ονομάζονταν
Γιοαχιμστάλερ, δηλαδή τα προερχόμενα από το Γιοάχιμσταλ. Η λέξη συντμήθηκε
γρήγορα σε τάλερ, για να καταλήξει στο δικό μας τάλιρο και το αμερικανικό
δολάριο. Το αμερικανικό νόμισμα, λοιπόν, (προς απογοήτευση, ίσως, του κ.
Τιτμάγιερ) έχει γλωσσολογικά γερμανικές ρίζες.
Αρτζι Μπούρτζι και Λουλάς
Σύμφωνα με μία άποψη, "Αρτζιβούριον" ονόμαζαν οι Αρμένιοι την εβδομάδα του
Τελώνη και Φαρισαίου, η οποία προηγείται της Μεγάλης Εβδομάδας. Οταν η
εκκλησία επέτρεψε στους πιστούς να τρώνε λάδι τη συγκεκριμένη εβδομάδα, οι
Αρμένιοι αρνήθηκαν να το κάνουν, γεγονός που δημιούργησε μία σχετική
αναστάτωση.
Η συγκεκριμένη ερμηνεία, πάντως, δεν ερμηνεύει την προσθήκη του περίφημου
λουλά. Εκτός, λοιπόν, εάν δεχθούμε ότι προστέθηκε αυθαίρετα από κάποιον
κάτοχο (και χρήστη) ενός λουλά, θα πρέπει να δεχθούμε μία άλλη,
περισσότερο ελληνική, εκδοχή.
Όταν ο Καποδίστριας ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας αγνόησε τα αιτήματα
των Ελλήνων οπλαρχηγών, οι οποίοι ζητούσαν αποζημιώσεις και, γενικότερα,
χρήματα για το προς το ζην. Η απάντηση των οπλαρχηγών, λοιπόν, ήταν: "Θα
πάρουμε τα αρκεβούζια μας (τύπος όπλου της εποχής) και τον λουλά μας και
θα στρατοπεδεύσουμε έξω από το Ναύπλιο, όπου θα ληστεύουμε τους πλούσιους
που θα περνούν από την περιοχή".
Από την πόλη έρχομαι και στην κορφή κανέλα:
Η χαρακτηριστικότερη, ίσως, πρόταση, για την περιγραφή της ασυναρτησίας
δεν φαίνεται να έχει απολύτως καμία σχέση, με αυτό που νομίζουμε. Σύμφωνα
με ιστορικές μαρτυρίες, η πραγματική μορφή της φράσης είναι: "Από την Πόλη
έρχομαι και στην κορφή καν' έλα" που σημαίνει: Ερχομαι από την
Κωνσταντινούπολη και σε προσκαλώ να έρθεις στην κορυφή. Σύμφωνα, πάντοτε,
με την ίδια άποψη, η φράση αποτελούσε μήνυμα των Σταυροφόρων, όταν
επέστρεφαν από την κατακτημένη, πλέον, Κωνσταντινούπολη (προφανώς, το 1204
στην Α' Αλωση) και καθόριζαν ως σημείο συνάντησής τους την κορυφή κάποιου
λόφου.
Όσο για τη συνέχεια της φράσης . . . "και βγάζω το καπέλο μου να μην βραχεί
η
ομπρέλα", φαίνεται ότι αποτελεί νεότερη προσθήκη, όσων δεν μπορούσαν να
καταλάβουν ποια σχέση μπορεί να έχει η "Πόλη" με την κανέλα!
Ψώνισε από σβέρκο:
Η συγκεκριμένη έκφραση που σημαίνει ότι κάποιος έκανε τη χειρότερη δυνατή
επιλογή χρησιμοποιείτο με τη σωστή της έννοια, όταν ακόμη η γεωργία
στηρίζονταν στα αλέτρια και τη δύναμη των ζώων. Λόγω της συνεχούς τριβής
του σβέρκου των ζώων με το αλέτρι, το δέρμα στο συγκεκριμένο σημείο
γινόταν ιδιαίτερα σκληρό και δύσκολο στην κατεργασία (γι' αυτό, βέβαια,
χρησιμοποιείτο συχνά για την κατασκευή υποδημάτων).
Αντιθέτως, σήμερα ο σβέρκος των ζώων αποτελεί το νοστιμότερο μέρος και
χρησιμοποιείται στη σούπα. Παρεμπιπτόντως, η λέξη σβέρκος προέρχεται από
την αλβανική Zverk, που σημαίνει τράχηλος.
Έφαγε χυλόπιτα: (Συγνώμη Γ.Π. αν ξύνω πληγές . . . :)
Πολλές από τις καθημερινές φράσεις και παροιμίες που χρησιμοποιούμε
σήμερα, προέρχονται από τα δεκάδες γιατροσόφια, τα οποία επινοούσαν οι
Έλληνες κομπογιαννίτες του 19 αιώνα, υποσχόμενοι γιατρειά. . . διά πάσαν
νόσον. Η συγκεκριμένη συνταγή, που ως στόχο είχε να περιορίζει τον καημό
των ερωτευμένων χρησιμοποιήθηκε από τον περιβόητο ψευτογιατρό Παρθένη
Νένιμο ο οποίος έζησε στα Γιάννενα στις αρχές του 19ου αιώνα. Το
παρασκεύασμά του αποτελείτο από χυλό σιταριού, ψημένο στο φούρνο, με
αρκετά μπαχαρικά.
Το συγκεκριμένο "φάρμακο", πάντως, θεωρείται από τα πιο... αθώα του
Νένιμου, ο οποίος κατηγορείται ότι έστειλε αρκετούς συγχωριανούς του στον
άλλο κόσμο.
Έφαγε το καταπέτασμα:
Όσοι, πάντως, δεν έτρωγαν χυλόπιτα, μπορούσαν ακόμη να φάνε το
καταπέτασμα, δηλαδή ακόμη και το τραπεζομάντιλο! Η λέξη που προέρχεται από
το ρήμα "καταπεταννύω" ή "καταπετάννυμι" χρησιμοποιείτο για να
χαρακτηρίσει κάθε είδους κάλυμμα από κουρτίνες και τραπεζομάντιλα έως τα
ειδικά πανιά που χρησιμοποίησε πρώτος ο Μωυσής για να διαχωρίζει τα
τμήματα των πρόχειρων ναών που κατασκεύαζε.
Η "χρυσή τομή":
Μία από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις, που προέρχονται απευθείας από
τον χώρο των επιστημών (και, συγκεκριμένα, των μαθηματικών)
χρησιμοποιείται, για να περιγράψει την επίλυση ενός προβλήματος το οποίο
ικανοποιεί όλες τις ενεχόμενες πλευρές. Συγκεκριμένα, η "χρυσή τομή" είναι
το σημείο διαίρεσης μίας ευθείας, όπου ο λόγος του μικρότερου προς το
μεγαλύτερο τμήμα ισούται με τον λόγο του μεγαλύτερου προς το συνολικό
μήκος της ευθείας.
Του ήρθε ταμπλάς
Οι γιατροί θα το έλεγαν απλώς... καρδιακή προσβολή! Η λέξη ταμπλάς
προέρχεται, κατά πάσα πιθανότητα, από την τουρκική λέξη damla
που σημαίνει συγκοπή. Ο νταμλάς έγινε νταμπλάς και, τελικά, ταμπλάς.
Του 'κανε χουνέρι
Από την Τουρκία μάς έρχεται και η λέξη χουνέρι (huner), που σημαίνει
πάθημα από εξαπάτηση. Από την ίδια ρίζα ενδεχομένως προέρχεται πάντως και
το χούνη των κυνηγών, ο λάκκος, δηλαδή, που έσκαβαν και σκέπαζαν με κλαριά
και φύλλα, προκειμένου να πιάσουν άγρια ζώα.
Χαμαιτυπείο
Μπορεί οι εταίρες να ασκούν ένα από τα αρχαιότερα επαγγέλματα του κόσμου,
όπως φαίνεται όμως διεκδικούν τα πρωτεία και στον χώρο της τυπογραφίας. Οι
ξακουστές εταίρες της Κορίνθου χρησιμοποιούσαν μία αρκετά πρωτότυπη
τακτική, για να προσελκύουν τους πελάτες τους, χωρίς να προκαλούν την...
κοινή γνώμη. Στο κάτω μέρος των σανδαλιών που φορούσαν, υπήρχαν ανάγλυφα
ειδικά σημάδια ή ακόμη και λέξεις, οι οποίες αποτυπώνονταν στο έδαφος,
καθώς περπατούσαν στο χώμα. Οι πελάτες ακολουθούσαν αυτά τα σήματα, για να
φτάσουν στα. . . χαμαιτυπεία. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή (που υποστηρίζει ο
Τάκης Νατσούλης στο βιβλίο του "Λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις") η λέξη
πρέπει να προέρχεται από το "χαμαί" και "τύπος" ή "τύπη"
Υπό την αιγίδα
Τι άλλο θα μπορούσε να προστατεύσει καλύτερα τον άνθρωπο από έναν ολόσωμο
θώρακα, που λόγω των .τεχνικών δυσκολιών. της εποχής, κατασκευάζονταν από
δέρμα κατσίκας, .αιγός. ή άλλου ζώου. Η γνωστότερη γίδα της εποχής,
μάλιστα, η Αμάλθεια, εκτός από το γάλα της, προσέφερε στον Δία και την
κόρη του Αθηνά, το δέρμα της που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή
αιγίδων.
Πήραν τα μυαλά του αέρα
Σύμφωνα με μία αρκετά ενδιαφέρουσα, όσο και .τραβηγμένη., ερμηνεία, η
συγκεκριμένη φράση οφείλει την ύπαρξή της στην στρατιωτική τεχνολογία και,
συγκεκριμένα, στο περίφημο .υγρόν πυρ., που χρησιμοποιήθηκε στο Βυζάντιο,
από τον 7ο αιώνα και ύστερα. Αν και η ακριβής σύνθεση του υγρού παραμένει
εν πολλοίς άγνωστη, έχουν διασωθεί ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τον τρόπο
με τον οποίο αυτό "προωθούνταν" από τον βυζαντινό στόλο στα πλοία του
αντιπάλου.
Σύμφωνα, λοιπόν, με ιστορικές μαρτυρίες, οι βυζαντινοί είχαν αναπτύξει ένα
σύστημα από σωλήνες, ορισμένοι από τους οποίους λειτουργούσαν ως
αεραγωγοί. Ο αέρας που συγκεντρώνονταν από αυτούς τους αεραγωγούς ασκούσε
πίεση στο υγρό, το οποίο μπορούσε με αυτό τον τρόπο να φτάσει σε απόσταση
αρκετών μέτρων. Ο τελικός σωλήνας (μυελός) οδηγούσε το υγρό στην πλώρη του
πλοίου, η οποία ήταν διακοσμημένη με το κεφάλι κάποιου άγριου ζώου, το
οποίο ήταν κατασκευασμένο από μπρούντζο.
Από αυτό το σύστημα φαίνεται να προήλθε, λοιπόν, και η έκφραση .πήραν τα
μυαλά του αέρα..
Του πήρε τον αέρα
Από τη στρατιωτική τεχνολογία φαίνεται ότι προέρχεται και αυτή η έκφραση,
που αναφέρεται στην κατάλληλα τοποθέτηση των πλοίων ενός στόλου, ώστε να
εκμεταλλεύονται την πνοή του ανέμου. Αναφερόμαστε, φυσικά, στην εποχή των
πολεμικών ιστιοφόρων, όπου ο αέρας ως κινητήριος δύναμη μπορούσε να
καθορίσει, σε σημαντικό βαθμό, την έκβαση μίας ναυμαχίας. Το να "πάρεις
τον αέρα" του εχθρού, μάλιστα, ήταν τόσο σημαντικό, ώστε οι αντίπαλοι
στόλοι μπορούσαν να πελαγοδρομούν για ώρες, έως ότου αποκτήσουν το
στρατηγικό αυτό πλεονέκτημα.
Είσαι μία σουσουράδα
Κοινή ονομασία του πτηνού σεισοπυγή. Η ίδια η λέξη είναι σύνθετη και
αποτελείται από το "σείω" και το "πυγή", δηλαδή την ουρά (ή, στην
περίπτωσή μας, τα οπίσθια).
Για όσους έφτασαν ως εδώ και προβληματίστηκαν, σκεφτείτε και το
"πυγο-λαμπίδα" ή "κωλο-φωτιά".
